Stress, de feiten!

Vraag iemand hoe het met hem of haar gaat en je krijgt één van de volgende antwoorden: “goed”, “bwa, kan beter”, “drukdrukdruk” of “stress”. Maar…

Wat is stress?

Volgens Wikipedia is stress een vorm van spanning die in het lichaam van mensen of dieren optreedt als reactie op externe prikkels en die gevolgd wordt door een bepaald patroon van fysiologische reacties.

Er zijn meerdere definities of omschrijvingen van stress. Soms wordt de term stress gebruikt als aanduiding van een bepaalde situatie of prikkel. Maar soms wordt onder stress ook de psychische, fysiologische en chemische veranderingen verstaan, die juist hiervan het gevolg zijn. Om verwarring tussen beide definities te voorkomen, maakt men daarom wel onderscheid tussen een stressor (de conditie die stress veroorzaakt), en de stressrespons (de reactie op de stressor). Het woord stress duidt dan op het proces dat een gevolg is van de stressor, en tegelijk aanleiding is voor de stressrespons.

Er bestaan ook verschillen in opvatting over wat stress veroorzaakt. Stress kan heel ruim worden omschreven als een reactie op elke prikkel of conditie die spanning veroorzaakt, maar ook in engere zin als een reactie op een negatieve of aversieve prikkel.

In de ruime omschrijving kan dus zelfs een plezierige situatie die spanning oproept, zoals de huwelijksdag of op vakantie gaan, als stress worden opgevat. Ook is er positieve stress als men zich geestelijk en lichamelijk voorbereidt op een wedstrijd, een bijzondere prestatie op het werk enzovoort. Na enige tijd verdwijnt deze spanning weer en keert het lichaam terug in een toestand van rust. Als stress niet in het belang van een persoon is en als een nare gebeurtenis wordt ervaren, spreken we van negatieve stress. Vast staat dat vooral de negatieve spanningen een gevaar vormen voor de gezondheid, omdat zij de grootste en meer langdurige effecten hebben op het centrale en autonome zenuwstelsel.

Stress gaat gepaard met een verhoogde fysiologische activiteit, of arousal. De fysiologische reactie op stressprikkels wordt gezien als een noodreactie (emergency reaction) van het organisme om het hoofd te kunnen bieden aan bedreigende situaties. Men spreekt ook wel van een vecht- of vluchtreactie. De stressrespons komt via twee verschillende zenuwbanen tot stand. Er is een snelle reactie van het autonome zenuwstelsel, en een langzamer reactie die tot stand komt via de baan hypothalamus-hypofyse-bijnierschors. De snelle reactie berust op activiteit van het sympatische zenuwstelsel, die zorgt voor het vrijmaken van adrenaline en noradrenaline in de bloedbaan door het bijniermerg. In de tweede en langzamer route spelen drie stoffen een rol. De stressprikkel bereikt de hypothalamus. Deze produceert een peptide, CRH (Corticotropin-releasing hormone) geheten. Dit stimuleert de voorkwab van de hypofyse tot productie van het hormoon ACTH (adrenocorticotroop hormoon), dat op zijn beurt de bijnierschors stimuleert tot productie van corticosteroïden waaronder het stresshormoon cortisol. Afscheiding van cortisol in de bloedbaan leidt tot een verhoging van het bloedsuikergehalte en verhoogt het metabolisme. Het remt tenslotte via terugkoppeling weer de cellen in de hypothalamus die de stressreactie veroorzaakten. Cortisol wordt gezien als een stof die het lichaam helpt om energie te mobiliseren, waardoor men beter opgewassen is tegen bedreigende situaties. Het stressniveau (gehalte van noradrenaline en adrenaline) kan achteraf worden bepaald via het bloedplasma of urine.

Het verloop van de stressrespons

Fysiologische reacties op stress blijken volgens een vast patroon te verlopen, dat door de endocrinoloog Hans Selye het General Adaptation Syndrome is genoemd. Er spelen hierbij drie fasen een rol. Dit zijn achtereenvolgens een kortdurende alarmfase, een weerstandsfase, en een uitputtingsfase. In de alarmfase is er sprake van een kortdurende verlaagde weerstand van het lichaam. In de weerstandsfase is de weerstand tegen stress verhoogd, en in de uitputtingsfase is deze weer verlaagd. Als iemand deze fasen heeft doorlopen, duurt het enige tijd voordat men weer op het normale niveau is teruggekeerd. Als de situaties die spanningen oproepen echter te snel op elkaar volgen, heeft het individu te weinig tijd om te herstellen en raken de verdedigingsbronnen van het lichaam uitgeput.

Stress en Krav Maga

Waarom zo’n uitleg, dit is toch een Krav Maga Class? Wel, je hebt bovenstaande informatie nodig om te begrijpen wat stress met je lichaam doet.

We hadden het al over de vlucht- of vechtreactie. Die reactie is één van de belangrijkste elementen uit het Krav Maga. Bijna gans het systeem is daar rond gebouwd. Als je begrijpt dat je moeilijk controle kunt krijgen over de stressoren begrijp je meteen dat de respons bijna onvermijdelijk is en dat het dus belangrijk is om de te begrijpen wat er zal gebeuren.

In Krav Maga ga je leren werken met de beperkingen van die respons. Het is onontbeerlijk om te weten hoe je lichaam reageert tijdens een ‘emergency reaction’. Net daar maken heel veel vechtsporten (de beweren zelfverdediging te zijn) een fout. Ze houden namelijk helemaal geen rekening met de de stressrespons.

Vecht- of vluchtreactie

Een vecht- of vluchtreactie (ook wel vecht-, vlucht- of vriesreactie) is een verdedigingsmechanisme, de bloeddruk en hartslag gaan omhoog, de grote spieren worden gespannen, haren komen rechtop te staan (kippenvel), de zintuigen worden scherper en de pijngevoeligheid daalt naar een zeer laag niveau (endorfinestimulus). Hierdoor is het lichaam voorbereid op een gevecht of om op de vlucht te slaan.

Door de invloed op de spieren verdwijnt 95% van de fijne motoriek. Vandaar dat we bij Krav Maga enkel grofmotorische bewegingen gebruiken.

Ook met het feit dat we als gevolg van stress te maken krijgen met kokervisie (tunnelvisie) houden we rekening. Het beperkt perifeer zicht zet ons aan tot scannen van de omgeving door uitgesproken in alle richtingen te kijken.

Het is fout te denken dat we de respons enkel gebruiken om te vechten. Veilig vluchten geniet zelfs onze voorkeur.

Vriesreactie

De vriesreactie is bij mensen zeldzamer. Bij algemene twijfel bij confrontatie met een onbekend gevaar kan een dier een instinctief bevriesgedrag vertonen, opdat deze in combinatie met de natuurlijke camouflage dan effectiever opgaat in de omgeving.

General Adaptation Syndrome

We moeten ook absoluut rekening houden met het General Adaptation Syndrome, want als we dat niet doen maken we de immense fout te denken dat we de grandiose fysieke prestaties uit de trainingzaal tijdens een echte agressieve confrontatie met een tegenstander kunnen herhalen.

We moeten de stressor dus zo snel mogelijk uitschakelen. Eerst een paar minuten over-en-weer duwen is dus geen optie. Vlucht weg van de situatie of als het echt niet anders kan: vecht met de wetenschap hierboven beschreven.

Stress bij de tegenstander

Ook je tegenstander heeft stress voor het gevecht. Je hebt er alle baat bij om de stressrespons van de tegenstander te verminderen. Dit kan je doen door te de-escaleren. Want hoe je het ook bekijkt, de stressrespons heeft een aantal voordelen die we liever exclusief aan onze kant houden.

De bijkomende tactische voordelen van de-escalatie bespreken we in een aantal andere hoofdstukken.